Монголын үлэг гүрвэлийн "Хоёр дахь амьдрал"
Монголын палеонтологич нар гаднын улс руу хууль бусаар гарсан үлэг гүрвэлийн олдворыг амжилттай нөхөн сэргээсэн. Энэ олдвор Монголын говиос олдсон 70 сая жилийн настай, махан идэшт үлэг гүрвэл Тарбозавр Батаар (Tarbosaurus Bataar)-ын араг яс юм. Өдгөө уг олдвор Улаанбаатар дахь Үлэг гүрвэлийн төв музейд байгаа. Уг тарбозаврын араг яс 2012 онд Нью-Йоркт дуудлага худалдаан дээр зарагдах гэж байсныг АНУ-ын Даллас хотын шүүхээс хойшлуулах тушаал гаргаснаар үлэг гүрвэлийн чулуужсан яс 5 жилийн дараа 10 мянган км зам туулан эх орондоо буцаж ирсэн юм.
Монголын палеонтологич М.Болорцэцэг олон арван үлэг гүрвэлийн чулуужсан олдворуудыг Цагаачлал болон гаалийн алба (ICE)-аар Монгол руу буцаажээ. Хулгайлагдсан олдворууд эх орондоо буцан ирснээр дахин шинээр амьдрах эхлэл тавигдаж байгаа юм. Тэрээр Улаанбаатар хот дах ашгийн бус байгууллага болох Монголын үлэг гүрвэлийн судалгаа, шинжилгээний хүрээлэнг АНУ болон Монголын агентлагуудтай хамтран ажиллуулдаг.
Музейн эртний олдворууд нь зочдод палеонтологийн үеийн түүхэн дурсгалт зүйлс, байгалийн түүхийг агуулсан байдаг. Эрдэмтэд 60 гаруй чулуужсан газраас, 80 төрлийн үлэг гүрвэлийн төрөл зүйлийн талаар олж мэдсэн. Гэхдээ АНУ, Канадын баруун хэсэгт байдаг Роки (Rocky) муж болон дэлхийн бусад хэсгээс үлэг гүрвэлийн олдворууд олддог ч Монголын говийнх шиг чулуужсан олдвор ховор аж. Орос, Польш, Хятад, Америкийн палеонтологч нар Монголын Өмнөговьд ирж, үлэг гүрвэлийн олдворыг малтаж гаргажээ. 1920-иод оны үед Америкийн Байгалийн түүхийн музейн судлаач Рой Чэпмэн Эндрюс Монгол орны чулуужсан баялаг бүхий орд газрыг дэлхийд үзүүлсэн бөгөөд үлэг гүрвэл өндөг гаргадаг гэдгийг хүн төрөлхтөнд мэдээллэсэн билээ. 1940-өөд онд Тарбозавр (tarbosaurus) хэмээх махан идэшт үлэг гүрвэлийг илрүүлжээ.
Тарбозавр Батаар нь 21-р зуунд АНУ-ын дуудлага худалдаагаар дэлхийд алдартай болсон юм. 2013 оноос эхлэн Монголын чулуужсан өвийг хөгжүүлэхийн тулд үлэг гүрвэлийн музейг барьсан. Тухайлбал, Улаанбаатар хотын захад Хүннү Молл (Hunnu Mall)-д зочдод зориулсан музей нээлтээ хийсэн билээ. Монголын ШУА-ийн палеонтологи, геологийн хүрээлэнгээс ивээн тэтгэсэн "Монгол орны гайхалтай үлэг гүрвэлүүд" үзэсгэлэн "Хүннү Молл"-ын хоёр давхарт нээгдсэн юм. "Хүннү Молл"-ын үлэг гүрвэлийн зарим нь музейн каталогийн дугаартай харагдахуйц бодит олдворууд юм. Жишээлбэл, махан идэшт тэжээлтэй Тарбозавр Батаар нь "Кока-Кола"-гийн сурталчилгааны тавцангийн урд талд зогсож байна. Орон нутгийн үлэг гүрвэлийн шинжээчид шинэ үеэ сурган хүмүүжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Монгол улс одоогийн байдлаар палеонтологийн чиглэлээр сургалтын хөтөлбөр явуулдаггүй.